Detencja administracyjna to forma pozbawienia wolności cudzoziemca w toku postępowania administracyjnego, polegająca na umieszczeniu go w strzeżonym ośrodku lub areszcie dla cudzoziemców. Nie jest ona konsekwencją popełnienia przestępstwa, lecz środkiem zabezpieczającym prowadzenie postępowania migracyjnego, m.in. w zakresie udzielania ochrony międzynarodowej lub realizacji decyzji o zobowiązaniu do powrotu (tzw. deportacji).

Cele i przesłanki zastosowania detencji

Detencja może być stosowana w przypadkach wskazanych w ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 87 ust. 1) oraz w ustawie o cudzoziemcach (art. 398a). Jej głównym celem jest zapewnienie skuteczności i sprawności postępowań administracyjnych, w szczególności:

· postępowania uchodźczego (o udzielenie ochrony międzynarodowej),

· postępowania deportacyjnego (związanego z wydaniem lub wykonaniem decyzji o zobowiązaniu do powrotu).

Jednakże sam fakt toczącego się postępowania lub ubiegania się przez cudzoziemca o status uchodźcy nie może stanowić wystarczającej podstawy do pozbawienia go wolności. Zastosowanie detencji jest możliwe tylko w sytuacjach, gdy:

· istnieje wysokie ryzyko ucieczki lub ukrywania się,

· cudzoziemiec stanowi zagrożenie dla obronności lub bezpieczeństwa państwa,

· zastosowanie innych, mniej dolegliwych środków nie jest możliwe.

Detencja powinna być zawsze środkiem ostatecznym, stosowanym z poszanowaniem zasady proporcjonalności oraz wyłącznie wówczas, gdy cele postępowania nie mogą być osiągnięte w inny sposób.

Czas trwania detencji

Zgodnie z przepisami prawa europejskiego i międzynarodowego, pozbawienie wolności cudzoziemców ze względów migracyjnych powinno być stosowane przez możliwie najkrótszy czas. W polskim porządku prawnym:

· w toku postępowania o udzielenie ochrony międzynarodowej detencja może trwać maksymalnie 6 miesięcy,

· w trakcie postępowania deportacyjnego – do 18 miesięcy.

Oznacza to, że cudzoziemiec niebędący sprawcą przestępstwa może zostać pozbawiony wolności nawet przez okres 2 lat wyłącznie z powodów administracyjnych.

Procedura umieszczania w detencji

Decyzję o umieszczeniu cudzoziemca w ośrodku strzeżonym podejmuje sąd rejonowy, na wniosek właściwego komendanta oddziału lub placówki Straży Granicznej. Przedłużenie pobytu w detencji również wymaga orzeczenia sądu, a kontrola instancyjna sprawowana jest przez sąd okręgowy. Bez formalnego wniosku Straży Granicznej pozbawienie cudzoziemca wolności w detencji administracyjnej nie jest dopuszczalne.

Postanowienie sądu musi zawierać uzasadnienie, a sam cudzoziemiec ma prawo do zaskarżenia tej decyzji oraz skorzystania z pomocy prawnej – w tym bezpłatnej, jeśli nie posiada środków na pokrycie kosztów obrony.

Ochrona szczególnych grup cudzoziemców

Polskie przepisy wyłączają możliwość umieszczania w detencji niektórych kategorii cudzoziemców, którzy ze względu na swoją sytuację wymagają szczególnej ochrony. Do grup tych należą:

· osoby będące ofiarami przemocy fizycznej lub psychicznej,

· osoby, u których pozbawienie wolności mogłoby stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia,

· dzieci poniżej 15. roku życia przebywające w Polsce bez opieki,

· cudzoziemcy ubiegający się o ochronę międzynarodową, którzy są osobami z niepełnosprawnościami lub dziećmi bez opieki – niezależnie od wieku.

Detencja dzieci

W polskim systemie prawnym dopuszcza się umieszczanie dzieci w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców. Może to dotyczyć zarówno dzieci przebywających z rodzicami, jak i dzieci nieobjętych opieką. W tym drugim przypadku detencja jest możliwa jedynie po spełnieniu określonych warunków i z uwzględnieniem wieku dziecka oraz charakteru toczącego się wobec niego postępowania.

Podsumowanie

Detencja administracyjna cudzoziemców, choć formalnie legalna i osadzona w ramach obowiązującego prawa, niesie ze sobą szereg istotnych dylematów etycznych i humanitarnych. Jej stosowanie – choć uzasadnione względami bezpieczeństwa czy porządku publicznego – wymaga szczególnej rozwagi i wrażliwości na sytuację człowieka, który często znajduje się w stanie głębokiego kryzysu, ucieczki, zagubienia czy traumy.

Z jednej strony państwo ma prawo chronić swoje granice i interesy, z drugiej – nie może zapominać, że każdy cudzoziemiec to osoba, a nie tylko przedmiot procedury. Zwłaszcza w przypadku dzieci, osób chorych czy ofiar przemocy – detencja staje się nie tylko środkiem prawnym, ale również sprawdzianem naszego człowieczeństwa i poszanowania praw człowieka.

Podstawa Prawna:

1. USTAWA z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2025 r. poz. 223, 389)

2. USTAWA z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2024 r. poz. 769, 1222, 1688)

3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich

4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/33/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie ustanowienia norm dotyczących przyjmowania wnioskodawców ubiegających się o ochronę międzynarodową (wersja przekształcona)