Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442) pracownik objęty jest obowiązkowymi ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym, zaś obowiązek ten powstaje od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Pracownika do ubezpieczeń społecznych zgłasza pracodawca, który jest płatnikiem składek.
Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, czyli zatrudnioną przez pracodawcę. Z kolei art. 22 § 1 kodeksu pracy stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Jednakże, nawet jeżeli wszystkie te wskazania zostaną spełnione, a pracownica nie będzie w stanie udowodnić rzeczywistego świadczenia pracy w okresie ciąży, musi liczyć się z tym, że ZUS uzna jej umowę o pracę za zawartą dla pozoru.
Świadczenia ZUS
Jeżeli umowa o pracę została zawarta dla pozoru to nie może ona stanowić tytułu do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym (art. 83 § 1 kodeksu cywilnego wskazuje, że nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności). W przypadku gdy umowa o pracę zawarta przez kobietę w trakcie ciąży zostanie uznana za pozorną, ZUS odmówi jej prawa do wypłaty świadczeń: zasiłku chorobowego, a następnie macierzyńskiego.
Przesłanki uznania umowy za pozorną
Aby móc stwierdzić, że została zawarta pozorna umowa przy składaniu oświadczeń woli (przy podpisywaniu umowy) obie strony muszą mieć świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy. Oznacza to, że strony z góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wynikających z umowy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 stycznia 2016 r. syg. Akt III AUa 766/15).
Kwestionowanie przez Organ tytułu do ubezpieczenia społecznego kobiet ciężarnych nie może nastąpić wyłącznie na tej podstawie, że celem nawiązania stosunku pracy jest wola uzyskania w przyszłości zasiłku chorobowego czy zasiłku macierzyńskiego. Sąd Administracyjny w Poznaniu w Wyroku z 5 grudnia 2017 r. wskazuje, że zakaz automatycznego odmawiania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych świadczeń z ubezpieczenia społecznego kobietom spodziewającym się dziecka wyłącznie z uwagi na podjęcie pracy w okresie ciąży jest gwarancją równych praw dla wszystkich pracowników. Fakt pozostawania w ciąży w kontekście pozorności umowy może mieć znaczenie jedynie wtedy, gdyby ciąża w momencie zawarcia umowy o pracę w sposób oczywisty wykluczała możliwość świadczenia pracy przez pracownicę (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 grudnia 2017 r.syg. Akt III AUa 2119/16).
O tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy.
Prace uciążliwe, niebezpieczne lub szkodliwe
Wykaz prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią został zamieszczony w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r.
Przepisy ww. rozporządzenia wdrażają dyrektywę Rady 92/85/EWG z 19.10.1992 r. w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły, i pracownic karmiących piersią. Niezależnie od zasad ochrony określonych w rozporządzeniu Rady Ministrów dyrektywa 92/85/EWG wprowadza również całkowity zakaz zatrudniania pracownic w ciąży przy pracach, których ocena wykazała istnienie ryzyka narażenia na czynniki i warunki pracy zagrażające zdrowiu i bezpieczeństwu, wymienionych w załączniku nr II sekcja A dyrektywy 92/85/EWG (art. 6 ust. 1 dyrektywy 92/85/EWG).
